पर्यावरणासाठी पर्यावरण की मानवासाठी पर्यावरण?

जीववैविध्याबद्दल आत्मीयता असायलाच हवी, मित्र हो.
नाझींप्रमाणे आपल्याला निरुपयोगी वाटणाऱ्या किंवा उपद्रवी वाटणाऱ्या जीवांचा सरसकट नाश करण्याचा प्रश्नच नाही. तसे आजवर कोणी सहेतुकपणे केलेलेही नाही.
परंतु काही जण यातही अतिरेक करीत आहेत. उदाहरणार्थ मेरीलँड येथील एका डोंगराच्या माथ्यावर वसलेली एक मानवी वस्ती, त्यांची घरे एका विशिष्ट प्रकारच्या टायगर बीटल्समुळे धोक्यात आली आहेत. हे बीटल्स तेथील कपारी कोरून स्वतःची घरे बांधतात, त्यात अंडी घालतात. त्यामुळे ठिसूळ झालेल्या कपारींची मजबुती करून घेण्यासाठी काही जीववैज्ञानिक विरोध दर्शवत आहेत. कारण त्यामुळे या बीटल्सचे अस्तित्व धोक्यात येण्याची शक्यता आहे. असल्या संवर्धन प्रयत्नाला माझा विरोध आहे.  येथील घरांचे संवर्धन केले तर ते बीटल्स अगदी जगातूनच नष्ट होतील असेही काही सिध्द झालेले नाही.
पवई तलावातल्या मगरींचा निवास मुंबईतील एकमेव असल्याने तिथून आयआयटी हटवायला हवी असे म्हटले तर...
परंतु, आपले निसर्गप्रेम किती टोक गाठू शकते याचाच सोस वाटू लागला आहे.
केवळ मानवजातीच्याच विकसनामुळे जीवजातींचा नाश होतो आहे असे मानणे हे मूलतः वैज्ञानिक दृष्टीनेच चूक आहे. त्यात अनेक घटकांचा सहभाग असतो.
कित्येक जातींच्या बाबत असे दिसून आले आहे की अलिकडेच ज्या जीवजाती नष्ट झाल्या असे वाटत होते त्या पुन्हा एकदा दिसून आल्या आहेत. डोडोसारख्या पक्ष्याच्या बाबत तसे झाले नाही तरी इतर अनेक बाबतीत तसे दिसले आहे. भावनाप्रधान पर्यावरणवादाचा झेंडा सतत भावनेने भिजलेला ठेवणारे डेव्हिड सुझुकी सतत कुठल्या ना कुठल्यातरी जातीचा ऱ्हास झाल्याची ओरड करीत असतात. गेल्याच वर्षी त्यांनी ब्रिटिश कोलंबियामधून सॉकआय साल्मन मासे नष्ट होत चालले, त्यांची संख्या धोकादायकरित्या घटल्याची बोंबाबोंब केली. पण या वर्षातल्या पहाणीत हा दावा अगदीच फोल असल्याचे लक्षात आले.
ओकापी, उंदरासारखा दिसणारा सोलेनडॉन, ख्रिसमस आयलँडवरचा श्रू, वोनिकोरो वटवाघूळ, टलॉड वटवाघूळ हे प्राणी नष्ट झाले असे वाटत असतानाच पुन्हा एकदा दिसण्यात आले ही वस्तुस्थिती आहे. हे आणि असे पक्षी-प्राणी-कीटक नष्ट होण्यापासून वाचवलेच पाहिजेत. पण अखेर मानवासाठी इतर सृष्टी की इतर सृष्टीसाठी मानव- कळीचा प्रश्न येतो तेव्हा प्राधान्य कुणाच्या कल्याणाला देणार हा प्रश्न आहे.
आपण पर्यावरणरक्षणाचे जे प्रयत्न करतो त्याचे अंतिम मूल्य हे मानव जातीचे कल्याण, प्रगती, विकास हेच असायला हवे. पण आज अनेक बाबतीत प्रस्थापित जागतिक पर्यावरण रक्षण चळवळ ही केवळ पर्यावरणासाठी पर्यावरण हा हेका चालवते आहे कां असा संशय येतो.
त्यांच्या सभा, परिषदा, मोहीमा, शिष्यवृत्त्या यांची दिशा जैव इंधनांचा वापर रोखणे, अणू ऊर्जा रोखणे, विकासाच्या ज्या ज्या दिशा पत्करून पहिल्या जगाचा आजवर विकास झाला त्या दिशा तिसऱ्या जगासाठी बंद करणे यातच परिणत होते आहे.
तिसऱ्या जगातील अन्न,पाणी, निवारा, आरोग्य या अडचणी निस्तरण्यासाठी आधुनिक विज्ञानाच्या तंत्रज्ञानाच्या उत्तरांचा आधार घेण्यावाचून पर्याय नसताना विकास या संकल्पनाबाबतच साध्यासुध्या लोकांच्या मनात प्रश्नचिन्हे उभी करण्यात धन्यता मानली जात आहे.
जगभरचा पैसा जर मागास राहिलेल्या माणसांच्या जगात पायाभूत सोयीसुविधांसाठी ओतला गेला तर मानवकेंद्री पर्यावरण रक्षण सहजसाध्य आहे. त्यातून संपूर्ण जगाचीच भरभराट होईल.
पण मग काही जणांचे पर्यावरण शौक पुरे करण्यासाठी, त्यांना प्रतिष्ठेच्या जागा मिळण्यासाठी पैसा कुठून बाजूला पडणार...
जागतिक पर्यावरण रक्षण चळवळीचा अमेरिकन देव अल गोर याचे आणि आयपीसीसीचे अध्यक्ष राजेंद्र पचौरी यांचे बंगले पहा... त्यांचे कार्बन फूटप्रिन्ट पहा...  आणि मग या जागतिक धेंडांची कळकळ मोजा एवढेच म्हणता येईल.